مکس‌بورس – سیده زینب رزم گیر؛ مدتی است خبرهایی مبتنی بر افزایش دامنه نوسان به گوش می‌رسد. اخیرا نیز کانون کارگزاران پیشنهاد سه برابر شدن آن را به سازمان بورس داد. در ۲۰سال گذشته دامنه نوسان در بورس تهران به چه صورتی بوده؟ دو برابر یا سه برابر شدن آن چه آثاری در پی خواهد داشت؟
۲۱ آذرماه، رییس سازمان بورس در یک نشست خبری گفت سازمان درحال بررسی ابعاد مختلف دامنه نوسان است تا متناسب با شرایط بازار درمورد آن تصمیم‌گیری کند. همچنین عشقی داشتن دامنه نوسان پویا مانند بورس‌های بزرگ دنیا را مطلوب دانست اما به اعتقاد او در شرایط فعلی دامنه نوسان به علت عدم تعادل در بازار و برای جلوگیری از نوسانات شدیدتر ضروری است.
او گفت این موضوع در هیات مدیره سازمان درحال بررسی است و اگر شرایط آماده باشد، روش‌های مختلفی برای باز کردن دامنه نوسان وجود دارد که از جمله آن می‌توان به باز کردن دامنه نوسان برای سهام شرکت‌هایی اشاره کرد که تعادل و بازارگردان دارند.
پیشتر خواجه حق‌وردی، معاون نظارت بازار فرابورس از حذف مشروط دامنه نوسان خبر داده بود. به گفته او برای نمادهایی که بازارگردان دارند با شرایط هیات مدیره بورس‌ها می‌توان دامنه نوسان را افزایش داد و این افزایش هیچ سقفی نداشته و ضوابط آن در حال تدوین است.
همچنین در ۱۹دی ماه، سرپرست فرابورس ایران از بررسی طرح‌هایی برای تغییر دامنه نوسان توسط هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار خبر داد و در ۳۰ دی‌ماه، عضو ناظر مجلس در شورای عالی بورس، گفت که شورای عالی بورس، این اختیار را به هیات مدیره سازمان بورس داده است تا مانند دیگر کشورهای جهان پیشگام در حذف دامنه نوسان شود.
۱۰ بهمن، مجید عشقی در نشستی عنوان کرد که پیشنهادات بورس‌ها برای تغییر دامنه نوسان در حال جمع‌بندی بوده و به سازمان بورس ارسال شده است و به زودی برنامه زمانی این تغییرات به صورت شفاف اعلام و پس از آن اجرا می‌شود. همچنین وی با اشاره به جمع‌بندی‌ها و تصمیمات اخذ شده از تغییرات اساسی، طی یک یا دو ماه آتی، در حوزه دامنه نوسان خبر داد.
همچنین تاکید کرد این موضوع قرار است به صورت تدریجی رخ دهد تا لطمه‌ای به بازار سهام وارد نشود. ۱۲بهمن، کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار در نامه‌ای خطاب به سازمان بورس پیشنهاد سه برابر کردن دامنه نوسان، یعنی مثبت و منفی ۱۵درصد را داد و همچنین خبرهایی حاکی از تمایل سازمان به دو برابر کردن دامنه نوسان شنیده می‌شد اما فردای آن روز، میثم فدایی، مدیرعامل فرابورس ایران به مکس‌بورس گفت که افزایش دامنه نوسان به صورت تدریجی خواهد بود و افزایش ناگهانی آن به مثبت و منفی ۱۰درصد یا مثبت و منفی ۱۵درصد که از سوی کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار پیشنهاد شده، منتفی است.
گفتنی است دامنه نوسان در بورس تهران از سال ۱۳۸۰ از بازه یک درصد تا پنج درصد(به صورت متقارن) فراتر نرفته است. هر چند در بازه ۲۵بهمن سال گذشته تا ۲۵اردیبهشت ۱۴۰۰، دامنه نوسان توسط شورای عالی بورس و با هدف ایجاد تعادل در بازار به منفی دو تا مثبت۶ تغییر کرد اما این اقدام نیز با شکست مواجه شد و به روال سابق خود، یعنی دامنه نوسان متقارن پنج درصدی بازگشت.
بورس تهران آماده افزایش دامنه نوسان هست؟
یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه، با اشاره به سه نکته درباره بازار سرمایه به بررسی افزایش دامنه نوسان پرداخت و گفت: نباید فراموش کنیم هنوز تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس خیلی زیاد نیست و به نسبت کلیت اقتصاد تعداد بنگاه‌های زیادی هستند که هنوز وارد بورس نشده‌اند، پس ما با تعداد زیادی از شرکت‌ها مواجه نیستیم و حدود ۸۰۰تا شرکت در بورس و فرابورس پذیرش شده‌اند.
وی افزود: نکته دیگر این است که خیلی از این شرکت‌هایی که به خصوص در فرابورس پذیرش شدند، شرکت‌های بسیار کوچک یا متوسطی هستند که با سرمایه اولیه کم وارد شدند. این که چنین شرکت‌هایی امکان ورود به بازار سرمایه را دارند خوب است اما فراموش نکنیم ممکن است این شرکت‌های کوچک با مبالغ خیلی پایین دستخوش دستکاری یا به اصطلاح manipulation شوند.
وی در ادامه افزود: نکته بعدی پایین بودن شاخص‌های سواد مالی در کشور است. حوادث و اتفاقات سال۹۹، خیلی از افراد را نسبت به وضعیت بورس حساس کرد، به طوری که همه درباره بورس حرف می‌زنند اما آیا این حرف زدن‌های متعدد دلیل بر افزایش سواد مالی مردم و مسئولین نیست.
در کشور ما سواد مالی بالا نبوده و حتی مسئولین مملکتی نیز شناخت کافی و درست نسبت به اتفاقات بورس و بازار سرمایه ندارند. سواد مالی مردمی که توسط رییس جمهور و وزیراقتصاد قبلی به سمت بورس سوق داده شدند به نسبت سابق افزایش پیدا کرده است اما هنوز شناخت کافی نیست.
هنوز هم بسیاری از مردم سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس را انتخاب می‌کنند بدون آنکه شرکت‌ها را بشناسند، وضعیت شرکت‌ها را رصد کنند، بدانند این شرکت چه چیزی تولید می‌کند یا حتی اینکه بلد باشند صورت‌های مالی را بخوانند.
فلاح در ادامه تصریح کرد: وقتی تمام این عوامل را کنار هم قرار دهیم به این نتیجه می‌رسم که برداشتن یا بزرگ کردن این فاصله در دامنه نوسان می‌تواند به مردم عادی صدمه بزند و آنها را بیشتر دچار اضطراب و دلهره کند.
اگر سواد مالی در کشور افزایش پیدا کند و مردم به سمت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مثل صندوق‌ها سوق پیدا کنند و فقط افراد حرفه‌ای خرید و فروش مستقیم سهام را انجام دهند؛ همچنین تعداد شرکت‌ها از ۸۰۰تا به ۲۰۰۰شرکت در بازار سرمایه افزایش یابد؛ همچنین شرکت‌های کوچکی که در فرابورس هستند مورد دقت کافی نهاد ناظر قرار بگیرند و به محض ایجاد شائبه دستکاری با افرادی که می‌خواهند به اصطلاح سهم‌ها را چاق کنند و زیر سهم‌ها بزنند برخورد شود، می‌توان افزایش دامنه نوسان را به مرور انجام داد.
چه روشی برای افزایش دامنه نوسان مناسب‌تر است؟
این کارشناس بازار سرمایه تشریح کرد: پیشنهاد من این است که دامنه نوسان به مرور افزایش پیدا کند. به طور مثال هر ۶ماه یکبار یا سه ماه یکبار یک مقدار مشخصی افزایش یابد. سپس مورد ارزیابی قرار گرفته و از بازار و فعالان بازخورد گرفته شود و زمانی که شرایط مورد ارزیابی قرار گرفت، دامنه افزایش مجدد یابد اما اینکه به یک باره دامنه نوسان پنج درصدی را سه برابر کنیم، هم می‌تواند هیجانات را در بازار افزایش دهد و هم می‌تواند به آن دسته از فعالان که خیلی وارد نیستند صدمه بزند و حالت اضطراب ایجاد کند.
وی در پاسخ به مقایسه پیشنهاد افزایش پلکانی دامنه نوسان با روشی که ابتدا دامنه نوسان نمادهای دارای بازارگردان قوی افزایش یابد، گفت: با وجود بازارگردان‌هایی که این مدت توانستند بیشتر با شرایط بازار اخت شوند و با قوانین بازارگردانی آشنایی بیشتری پیدا کردند، این نیز پیشنهاد خوبی است که در شرکت‌هایی که بازارگردان دارند و بازارگردان می‌تواند از پس تعهداتش بربیاید، دامنه نوسان افزایش پیدا کند؛ البته اینکه دامنه نوسان کامل برداشته شود ریسک بزرگی است.
با این حال روشی که به مرور دامنه نوسان را افزایش دهیم نیز پیشنهاد خوبی است. بازار در این مدت می‌تواند خود را با این شرایط وفق دهد و اگر اتفاق ناگواری در بازار رخ دهد، سازمان می‌تواند آن را تمدید نکند.
وی در پایان خاطر نشان کرد: در حال حاضر، بازار و مردم ظرفیت و گنجایش افزایش یکباره دامنه نوسان را ندارند. ما به اشتباه در پروژه سهام عدالت، تعداد کثیری از مردم را به صورت مستقیم وارد بازار سرمایه کردیم. این افرادی که صاحبان سهام عدالت هستند حتی اگر امکان فروش را برای آنها ببندیم صاحب یک دارایی‌اند.
زمانی که دامنه نوسان باز شود و به طور مثال ۳۰درصد منفی بخورد او آن ۳۰ درصد را می‌بیند و به خاطر می‌سپارد اما اگر در طی ۱۰سال، هزار درصد هم به دارایی او اضافه شود به یاد او نمی‌ماند. با این کارها بورس در کشور ما دیگر رشد نمی‌کند و مردم نیز دیگر اعتماد نمی‌کنند.
تنها برای بی‌اعتمادی به وجود آمده در بازار چند سال زمان لازم است تا مردم دوباره به بورس اعتماد کنند. دولت قبل اشتباه مهلکی کرد که مردم را به سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس هدایت کرد. سرمایه‌گذاری مستقیم فقط برای افراد متخصص است.
مقایسه حذف حجم مبنا با حذف دامنه نوسان
همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه، با اشاره به اینکه در حال حاضر در روند کشف قیمت‌ها، حجم مبنا و دامنه نوسان دو عامل مخل یا ایرادزا هستند، گفت: در حال حاضر حرکت خوبی که برای حذف حجم مبنا شروع شده کار بسیار خوبی است. تجربه‌ای که روی ۲۳نماد دارای صف فروش و صف خرید در بازار پایه انجام شد، نشان داد که برداشتن حجم مبنا می‌تواند بخش عمده‌ای از تله صفوف خرید و فروش را از بین ببرد.
در حال حاضر این کار توسعه پیدا کرده و قرار است حجم مبنای نمادهایی که سه برابر حجم مبنا معامله داشتند و بازارگردان قوی دارند نیز برداشته شود. به نظرم این روند سالم و درستی است اما درباره دامنه نوسان و باز کردن آن باید به نکاتی توجه کرد.
وی ادامه داد: اول اینکه دامنه نوسان قابل ملاحظه و بزرگ نیازمند دو چیز است: نقدینگی و بازارگردان‌های قوی. ما در حال حاضر هیچ‌کدام را در بازار نداریم و این موضوع باعث نگرانی است. با توجه به سطح پایین تحلیل در بازار، افت شدید و ناگهانی یک نماد می‌تواند بازار را به صورت کلی تحت تاثیر قرار دهد.
درباره حجم مبنا می‌توانیم به سرعت کار را انجام دهیم اما مسئله دامنه نوسان را باید بسیار آرام به پیش برد. شاید حذف حجم مبنا بیش از ۹۵درصد صفوف خرید و فروش را برطرف کند اما درباره دامنه نوسان باید به آرامی کار کرد. به ویژه اینکه باید دقت کنیم نقدینگی کافی در بازار وجود داشته باشد، بازارگردان‌های قوی داشته باشیم و در شرایطی دامنه نوسان را باز کنیم که بازار بتواند قیمت را معادل ارزش ذاتی سهم نگه دارد و از آن دفاع کند. در غیر این صورت ممکن است با ریش شدیدی در بازار مواجه شویم.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان خاطر نشان کرد: من با پیشنهاد افراطی سه برابر شدن موافق نیستم و تاکید می‌کنم بسیار زود است و مقدمات آن آماده نیست اما می‌شود با حذف حجم مبنا و افزایش تدریجی و بسیار آرام دامنه نوسان کار را دنبال کرد.
بالاخره تکلیف دامنه نوسان چه می‌شود؟
با توجه به نظرات کارشناسان، وجود دامنه نوسان می‌تواند آسیب‌هایی مانند تاخیر در کشف قیمت، دستکاری قیمتی و… برای بازار به همراه بیاورد که بازار سرمایه را از مسیر کارایی دور می‌کند. از بررسی ساختار و زیرساخت‌های بازار ما به نظر می‌آید مقایسه کردن با کشورهای دیگر در مواردی مثل حذف دامنه نوسان از اعتبار بالایی برخوردار نیست اما در آسیب‌زا بودن چنین محدودیتی نیز شکی نیست.
بنابراین باید با روش‌هایی که با ساختار بازار ما و همچنین شرایط فعلی تطابق دارد به سمتی حرکت کرد که به تدریج بازار از اثرات منفی که دامنه نوسان به وجود می‌آورد، فاصله بگیرد. تا کنون از پیشنهادهای مطرح شده، دو پیشنهاد منطقی‌تر و مناسب‌تر به نظر می‌آید.
پیشنهاد اول افزایش تدریجی و پلکانی دامنه نوسان در طول زمان است که می‌تواند شرایط ارزیابی و کنترل بهتر اوضاع را فراهم کند. پیشنهاد دوم نیز آغاز افزایش دامنه نوسان برای نمادهایی است که از بازارگردانی قوی برخوردار هستند. با این کار از شدت نگرانی فعالان بازار کاسته شده و به مرور می‌توان هم‌زمان با بهبود قوانین بازارگردانی، این اتفاق را به بقیه نمادها نیز تعمیم داد.
نکته قابل توجه در هر دو این پیشنهادها این است که این اتفاق باید به آرامی، با احتیاط و با محاسابات درست و دقیق صورت بگیرد تا تاثیر مثبتی که انتظار می‌رود را برای بازار به ارمغان بیاورد؛ در غیر این صورت اقداماتی مانند دوبرابر یا سه برابر کردن دامنه نوسان به یک باره، تنها موجب از دست رفتن ته‌مانده اعتمادی است که در بازار باقی مانده است.
