در مسیر نزولی، شاخص سهام روز گذشته پنج هزار واحد دیگر عقب‌نشینی کرد تا فاصله خود با اوج قبلی را به ۱۰ درصد نزدیک کند. نکته قابل توجه معاملات دیروز، تقابل سنگین عرضه و تقاضا در سهام بود و با وجود حمایت خریداران، صف‌های فروش قدرتمندتر ظاهر شدند. هرچند برآیند نیروها به سمت منفی شدن است، اما سابقه بورس ناکارآمد تهران تجربه‌های متعددی از پاسخ‌های اشتباه به ریسک‌های ناشناخته در کوتاه‌مدت است. آیا این بار فضا عوض شده است؟
دنیای بورس: ریزش ۵۰۸۶ واحدی نماگر بورس تهران، همزمان با صف‌های فروش دسته‌جمعی بسیاری را نگران آینده بازار سهام کرده است. اینکه جریان فعال فروشندگان سهام درست فکر می‌کنند یا خریداران، پاسخ دشواری دارد، اما می‌توان به چند مساله مهم توجه کرد.
چهار نکته از روزهای قرمز بورس
اولا اینکه برآیند نیروها به سمت کاهشی میل پیدا کرده و این نشان می‌دهد که بر اساس متغیرهای اثرگذار، انتظارات از آینده سیاسی در حال پیش‌خور کردن بدترین سناریوهاست. در صورت تحقق این سناریو، کمتر کسی پیدا می‌شود که فروشندگان فعلی را ملامت کند، اما همزمان چنین وضعیتی نوید آن را می‌دهد، هرگونه سیگنال مثبت غیراقتصادی می‌تواند موج پرقدرت و تازه‌ای در جهت مثبت در بورس ایجاد کند. این همان انگیزه خریداران این روزهای سهام است. به هر حال، وضعیت بازارها نتیجه این تقابل دیدگاه‌هاست و این بازی تا آنجا ادامه پیدا می‌کند تا کسانی که رشد انتظاری سهام را بیش از افت احتمالی آن می‌دانند غلبه پیدا کنند و قیمت‌ها متعادل شود.
نکته دوم به کارایی بازارها برمی‌گردد و تاکید می‌کند اینکه بورس تهران بارها دچار خطای تشخیص در مسیر می‌شود به معنای پایین بودن کارایی آن است. کارایی به نوعی معادل رفتار عقلایی است و مدعی می‌شود هوشمندی بازارها و تعدد فعالان بازارها منجر به صحیح‌ترین رفتار (نزدیک‌ترین حالت به واقعیت) خواهد شد. مثلا اگر قرار است اختلافات تجاری دو کشور باعث کاهش سود ۱۰ درصدی شرکت‌ها شود، بازار در کوتاه‌ترین زمان ممکن، این کاهش سود را در قیمت‌ها پیش‌خور می‌کند. بنابراین، کارایی به معنای بی‌نوسانی نیست، بلکه به این مفهوم است که درست‌ترین واکنش به رویدادهای مختلف در کوتاه‌ترین زمان ممکن رخ می‌دهد. اما بورس تهران به دلیل ضعف ساختاری نظیر دامنه نوسان و کمبود بازیگران حرفه‌ای عموما ناکارآمد عمل می‌کند. نتیجه آنکه چه در مسیر صعود و چه نزول با هیجان افراطی مواجه می‌شود.
سومین مساله به جولان تازه‌واردهای بورسی توجه دارد. ورود پول‌های تازه که عمدتا بدون تحلیل معامله می‌کنند طی هفته‌های روزهای رونق سهام در سال ۹۸ به افزایش چشم‌گیر ارزش معاملات دامن زده بود. در نبود ابزارهای مناسب برای سنجش انتظارات سرمایه‌گذاران، صرفا جریان پول در اختیار این افراد است که جهت قیمت‌ها را در کوتاه‌مدت تعیین می‌کند. عمق کم بورس تهران باعث می‌شود نقدینگی جدید زمین بازی را به نفع خود تغییر دهد؛ مثلا فرض کنید ارزش معاملات که به ناگهان از ۱۵۰، ۲۰۰ میلیارد تومان (با سرمایه بازیگران قدیمی) به روزانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان می‌رسد (با ورود پول‌های تازه)، تمام بازیگران قبلی که تا حدی تحلیل‌پذیرتر و احتمالا کمتر هیجانی هستند به حاشیه رانده می‌شوند. این عدم توازن قدرت باعث می‌شود نوسانات بورس تهران تندتر از همیشه شود. چاره کار قطعا عمق‌بخشی به بازار سهام است که موضوع بحث سیاستگذار بوده، اما برای یک معامله‌گر دانستن این موارد کمک می‌کند تا بهترین استراتژی را در شرایط مبهم بگیرد. تصمیم اینکه بر موج‌های گذرای تازه‌واردها دائما بالا و پایین رود یا به مبانی تحلیلی خود توجه کند.
نکته آخر اینکه، ابهامات به شدت در فضای کلان قابل رصد است. عموما فعالان اقتصادی تحلیل دقیقی از رویدادهای سیاسی ندارند و در چنین شرایطی بهترین رویکرد توجه به انتظارات عمومی است که متاسفانه در بازارهای کشورمان شاخص‌های محدودی برای رصد این انتظارات وجود دارد. از یک سو، گسستگی بازارها نظیر بورس، ارز، سکه و مسکن باعث می‌شود نتوان ارتباط دقیقی میان فعالان این بازارها و انتظارات آنها پیدا کرد. در بازارهای بین‌المللی عموما شیفت میان بازارهای مالی مختلف به راحتی انجام می‌شود و عمده سرمایه‌گذاران به راحتی به این گزینه‌ها دسترسی دارند. همین مساله سبب می‌شود انتظارات مختلف از آینده با تعدد بیشتر نظرات (فعالان همه بازارها) شکل بگیرد. در سمت دیگر، کمبود ابزارهای مالی متنوع در بورس تهران باعث می‌شود انتظارات فعالان سهام از آینده مشخص نباشد. مثلا در نبود قراردادهای آتی فروش استقراضی، حتی اگر کسی در فضای منفی انتظار رشد قیمت‌ها را داشته باشد، امکان اعلام نظر خود را ندارد و بالعکس. این امر سبب می‌شود خط‌کش مناسبی از انتظارات نسبت به قیمت یک سهام و کل بازار به وجود نیاید. مثلا در بازار آتی نفت، اینکه تعداد قراردادهای خرید به چندین برابر قراردادهای فروش می‌رسد نشان می‌دهد در مجموع معامله‌گران انتظار دارند، سمت عرضه (مثلا از کاهش احتمالی صادرات ایران) با مشکل مواجه شود. اما نبود چنین ابزارهایی به صورت کارآمد در بورس تهران باعث می‌شود دانستن انتظارات بورسی‌ها به گمانه‌ها و تحلیل‌های شخصی محدود شود.
مقایسه هوش سیاسی بورس و دلار: در شرایط کنونی که بورس بر اساس نوسان این روزهای خود به استقبال بدترین سناریوی سیاسی پیش می‌رود. دلار وضعیت ملایم‌تری را سپری می‌کند که البته برخی معتقدند به علت عرضه‌ها و کنترل‌های بانک مرکزی در این بازار است. به هر حال، نوسانات این دو بازار نشان از اختلاف انتظارات فعالان آنها است. اینکه کدام بازار شرایط سیاسی را بهتر تشخیص داده پرسش مهمی است که پاسخ به آن دشوار به نظر می‌رسد. اما برای تعمیق دیدگاه خود می‌توان به دو مساله توجه کرد؛ نخست آنکه بازار ارز به علت بزرگی به مراتب بیشتری که در مقایسه با بورس دارد (سرمایه بسیار بیشتری درگیر این بازار است) با تضارب بیشتر آرا مواجه است. یعنی بازیگران بیشتر و موثرتری در بازار ارز فعالیت می‌کنند و در نتیجه عموما انتظارات طیف وسیع‌تری از جامعه را پوشش می‌دهد. در سوی دیگر، بازار دلار بر خلاف سهام به قدری بزرگ هست که پول‌های تازه‌وارد نتوانند نقش پیشران اصلی را در آن بازی کنند. مثلا فرض کنید ۲۰۰ میلیارد تومان تصمیم بگیرد به سمت بورس یا دلار بیاید، در بازار سهام ارزش معاملات را ناگهان دوبرابر می‌کند! اما در بازار ارز کسری از معاملات روزانه خواهد بود. همین امر سبب می‌شود ارز برخلاف دلار کمتر از انتظارات معامله‌گران تازه‌وارد متاثر شود. با توجه به این موارد، بازار ارز در کشورمان عموما در تشخیص‌ها دقیق‌تر عمل می‌کند، اما به شرط آنکه اثر مداخله‌های دولت در آن حذف شود (در این مورد درصد معاملات سکه که مداخله کمتری در آن صورت می‌گیرد می‌تواند هدایت‌بخش باشد).
- رویدادهای داخلی از نگاه «دنیای بورس»
الف) کلان: امروز صبح در جلسه اصلی کمیسیون اقتصاد هیات دولت در خصوص خروج کامل دولت از شرکت‌های بزرگ بورسی و واگذاری تصدی‌گری تصمیم‌گیری می‌شود. شنیده می‌شود وزارت نفت و وزارت اقتصاد کاملا با این تصمیم موافقت هستند. در دعوت‌نامه تشکیل جلسه کمیسیون اقتصاد از واگذاری ۲۳ هزار میلیارد تومان سهام باقی مانده دولت صحبت به میان آمده است.
دیروز همچنین عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی روز گذشته به جمع هیات رئیسه و اعضای کمیته ارزی اتاق بازرگانی ایران رفت تا در مورد آخرین وضعیت بازگشت ارز حاصل از صادرات با فعالان اقتصادی مذاکره کند. در همین حال هیات وزیران آیین نامه اجرایی مربوط به تعیین تکلیف بدهی معوق کارفرمایان را با هدف حمایت از بنگاه های تولیدی و حل مشکلات آنها اصلاح کرد.
ب) صنایع: قیمت پایه محصول‌های پلیمری و شیمیایی از سوی دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی براساس قیمت‌های جهانی برای مبادله در بورس کالا بر اساس نرخ دلار ۹۷۶۹٫۱ تومان اعلام شد. این درحالی است که هفته پیش، قیمت‌های جهانی برای مبادله در بورس کالا براساس دلار ۹۴۹۴٫۵ تومان اعلام شده بود.
همچنین وزیر صنعت، معدن و تجارت در نامه‌ای به رئیس گمرک در راستای تسهیل فرآیند صادرات، فهرست صادرکنندگان مجاز مقاطع طویل فولادی برای ۳ ماهه اول سال جاری را اعلام کرد. براین اساس، فرآیند زمان بر و تشریفات اداری تائید کوتاژهای صادراتی خاتمه می‌یابد و دیگر نیازی به تائید وزارت صمت برای اخذ مجوز صادرات وجود ندارد. دیروز همچنین همزمان کمیته تخصصی تنظیم بازار فولاد تشکیل شده بود که به بررسی و لغو محدودیت‌های صادرات فولاد و افزایش عرضه در بورس کالای ایران پرداخته بود. دیروز همچنین انجمن تولیدکنندگان فولاد اعلام کرده بود که صادرات مقاطع طویل فولادی تا اطلاع ثانوی ادامه خواهد یافت.
در همین حال امیرحسین قناتی؛ مدیرکل صنایع خودرو و نیرو محرکه وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: تمام تعهدات خودروسازان تا پایان سال ۹۸ محقق می‌شود. همچنین بانک‌مرکزی در بخشنامه‌ای اعلام کرد: بانک‌ها همه اطلاعات بانکی کسانی را که باید مالیات بدهند به سازمان امورمالیاتی بدهند.
ج) شرکت‌ها: سهام لیزینگ کارآفرین به‌زودی در فرابورس عرضه می‌شود که به گفته محمد سبزواری؛ مدیرعامل این لیزینگی در مرحله اول ۲۰ درصد از سهام در حد الزامات سازمان بورس عرضه می‌شود.
