فعالان بازار سهام امروز در حالی هفته جدید معاملات خود را آغاز می‌کنند که سرانجام آنچه در حوزه سیاسی از آن واهمه داشتند جامه عمل پوشیده است. از ابتدای مهرماه ریسک موضع‌گیری ترامپ درباره برجام باعث افت قیمت‌ها در بورس و همچنین کاهش ارزش و رکود معاملات شد. حالا به نظر می‌رسد آنچه نباید برای بازار رخ می‌داد، اتفاق افتاده است. از امروز قواعد بازی سهام دست‌کم برای مدتی تغییر خواهد کرد.
وضعیت بورس تهران و عملکرد شرکت‌ها از اوایل تابستان امسال نویدبخش بازدهی‌های درخشان سهام در سال جاری بود. تنها عاملی سیاسی و سیستماتیک مانند گردن‌کشی رئیس جمهور آمریکا می‌توانست چشم‌انداز روشن بازار سهام را تیره کند. تا پیش از سخنرانی ترامپ در سازمان ملل به نظر می‌رسید که امسال هیچ‌چیز جلودار رکوردشکنی شاخص کل بورس تهران نباشد. با توجه به رشد قیمت‌های جهانی در بازارهای فلزات اساسی و کانه‌های فلزی، همچنین با ایجاد چشم‌انداز مثبت تورمی و افزایش نرخ ارز (که می‌توانست رکود اقتصاد ایران را تاحدودی مرتفع کند) و همچنین با توجه به ایجاد جریان نقدینگی مثبت در بازار سهام، همه چیز برای رقم خوردن یک پاییز درخشان برای بورس تهران مهیا بود. تازه موسم برداشت میوه‌های برجام فرارسیده بود که ناگهان سرمای اظهارات رئیس جمهور آمریکا به ثمره‌های برجام زد.
بدعهدی که اول دست بورس‌بازان را می‌سوزاند
دونالد ترامپ، دیشب طی یک سخنرانی نفرت‌انگیز دولت ایران را حامی تروریسم خواند و از آن مهمتر پایبندی ایران به برجام را تأیید نکرد (مهمترین اظهارات ترامپ را اینجا مرور کنید). این در حالی است که آمانو دبیر کل سازمان ملل، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را مؤکدا تأیید کرده است.
با وجود آنکه رئیس جمهور آمریکا می‌توانست شخصا با فرمانی ایالات متحده را از توافق چندجانبه برجام خارج کند، این تصمیم را به کنگره محول کرد. بنابراین با توجه به آنکه کنگره احتمالا دو ماه دیگر درباره این موضوع رأی خواهد داد، دست‌کم بورس تهران برای دو ماه بلاتکلیف خواهد ماند و این موضوع به نوعی بدترین سناریویی بود که می‌توانست برای بورس تهران رخ دهد.
اگرچه مقامات اروپا و چین همچنان اذعان دارند که در برجام باقی خواهند ماند و همچنین این احتمال قویا وجود دارد که کنگره بر تصمیم ترامپ صحه نگذارد، اما همین موضوع که برجام به طور قابل توجهی تهدید شده است، می‌تواند بر روح حساس سرمایه‌گذاری تأثیر منفی بگذارد. در صف اول این بازار سهام خواهد بود که تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
حالا انتظار می‌رود که بازار سهام با افت مقطعی در کوتاه‌مدت و رکود در میان‌مدت (دست‌کم ۲ ماه) مواجه شود. همان اتفاقی که در دوره مذاکرات هسته‌ای رخ داد می‌تواند برای بورس تکرار شود. این به معنی افت و رکود میان‌مدت و رونق مقطعی در بزنگاه‌هاست. برای مثال سفر احتمالی رئیس جمهور فرانسه می‌تواند یکی از این بزنگاه‌ها باشد.
اگرچه احتمال شکست موضع‌گیری ترامپ با بی‌توجهی کنگره به اظهارات اخیر او وجود دارد، اما ریسک موفقیت لابی‌گری‌های مخالف ایران در کنگره همچنین غیرقابل پیش‌بینی بودن ترامپ می‌تواند بورس تهران را در بلاتکلیفی معلق نگه دارد.
واکاوی انتظارات بازار
شاخص بورس تهران از ابتدای مهرماه جاری تا کنون، ۱٫۲۵ درصد از ارتفاع خود را تنها به بهانه هراس از موضع‌گیری ترامپ نسبت به برجام از دست داده است. در این مدت تقریبا ۲۰۰ میلیارد تومان تغییر مالکیت از سمت اشخاص حقیقی به اشخاص حقوقی رخ داده است. به عبارت دقیق‌تر حقیقی‌های بازار در همین مدت به اندازه قابل توجهی از بازار خارج شده‌اند. آنچه مسلم است این است که از ابتدای مهرماه جاری تا کنون بخشی از فعالان بازار ریسک‌های سیاسی را که حالا جدی‌تر شده‌اند، در تحلیل‌های خود لحاظ کرده‌اند و بخشی از اثر موضع‌گیری ترامپ پیش‌خور شده است.
اما نظرسنجی «دنیای بورس» نشان از آن دارد که احتمالا قسمت مهمی از اصلاح بازار هنوز رخ نداده است. طبق نتایج این نظرسنجی فعالان و کارشناسان بازار معتقد هستند که روند بورس در هفته جاری (که از امروز آغاز می‌شود) نزولی خواهد بود. ۴۰ درصد از کارشناسان و ۵۳ درصد از فعالان بازار سهام معتقد هستند که بورس تهران در مواجهه با اظهارات ترامپ روندی نزولی به خود خواهد گرفت. از آنجا که این نظرسنجی پیش از ایراد سخنرانی ترامپ انجام شده است و در آن برهه هنوز اظهارات رئیس جمهور آمریکا اعلام نشده بود، تعدادی از کارشناسان و فعالان بازار روند این هفته بورس را کم‌نوسان یا حتی صعودی پیش‌بینی کرده‌اند. استدلال این بخش از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی برای این پیش‌بینی احتمال تأیید برجام توسط رئیس جمهور ایالات متحده اعلام شده بود. از آنجا که این احتمال حالا منتفی است، می‌توان چنین استنباط کرد که عمده کارشناسان و فعالان بازار انتظار دارند که بورس در هفته جاری روندی منفی را پشت‌سر بگذارد. (مشروح گزارش نظرسنجی را اینجا بخوانید)
با توجه به اهمیت ویژه انتظارات در شکل‌گیری روندهای قیمتی، بدون توجه به اثر واقعی موضع‌گیری ترامپ، انتظارات منفی فوق‌الذکر می‌تواند باعث شکل‌گیری بازاری سرتاسر منفی طی معاملات امروز شود. بازار سهام امروز می‌تواند هیجانی و پر از تعجیل برای فروش باشد. در این میان برخی گروه‌ها و تک‌نمادها مانند گروه قند و شکر و همچنین نمادهای تازه‌وارد می‌توانند روند کم‌نوسان یا حتی مثبتی را تجربه کنند.
عوامل بنیادی، مهمترین ضربه‌گیر بورس
با وجود آنکه انتظار می‌رود دست‌کم در کوتاه‌مدت روند کلی بازار منفی باشد، اما برخی عوامل بنیادین از جمله قیمت‌های جهانی همچنان می‌توانند از ریزش شدید بورس جلوگیری کنند. از آنجا که بازارهای جهانی امروز و فردا تعطیل هستند و بازار نفت نیز هنوز فرصت پیدا نکرده است که به اظهارات برجامی ترامپ واکنش نشان دهد، دست‌کم امروز را نمی‌توان روز تکیه بورس تهران به قیمت‌های جهانی قلمداد کرد. برای یافتن و اطلاع از نحوه اثرگذاری ضربه‌گیرهای برجامی بورس پیشنهاد می‌شود گزارش «ضربه‌گیر بورسی جو ترامپ» را از دست ندهید.
همچنین در هفته جاری روند بازار ارز و سکه می‌تواند برای فعالان بازار سهام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. این بازار این هفته با دقت توسط فعالان بورس رصد خواهد شد. تازه‌ترین تحلیل بازار ارز را اینجا بخوانید.
