شاخص کل بورس تهران روز گذشته افت ۳۶۰ واحدی را تجربه کرد. موج هراس از تصمیم غیرمنطقی رئیس جمهوری آمریکا در خصوص برجام به کل بازار سهام کشیده شد. به این ترتیب نه تنها گروه‌های برجامی (صنایعی که بیشترین رشد سهام را پس از اجرایی شدن برجام تجربه کردند) با فشار سنگین فروش مواجه شدند این فشار به نمادهایی که انتظار حمایت عوامل بنیادی از آن‌ها بالا است نیز کشیده شد. این موضوع شرایط را برای پیشبینی روند آتی قیمت سهام دشوار ساخته است.
روز گذشته بورس تهران با فشار فروش قابل توجه در صنایع مختلف مواجه بود. به این ترتیب عمده نماگرهای بورسی در معاملات دیروز قرمزپوش شدند. در میان صنایع بزرگ بورسی، خودرو با کاهش بیش از ۳ درصدی شاخص مواجه شد. نمادهای خودرویی که در آخرین روز معاملاتی تابستان با موج جدیدی از نقدینگی در مسیر صعودی قدم برداشتند با ناکامی از ادامه صعود و تشدید فشار فروش در معاملات دیروز بعضا کف‌های قبلی قیمت را نیز واگذار کردند. به این ترتیب «خساپا» که طی هفته‌های گذشته با حمایت حقوقی‌ها سطوح بیش از ۱۲۰ تومان را تجربه کرده بود زیر فشار فروش دیروز بازار سهام دوام نیاورد و شاهد افت قیمت این سهم خودرویی به کمتر از ۱۱۰ تومان بودیم.
موج هراس از بدعهدی طرف آمریکایی در خصوص عهدنامه بین‌المللی برجام تنها به گروه خودرو محدود نبود و دیگر گروه‌ها نیز تحت اثر این موضوع با فشار محسوس فروش مواجه شدند. برای مثال در گروه فلزات اساسی با وجود رشد قیمتی فلز روی در بازار جهانی طی هفته‌های اخیر و همچنین ادامه مسیر صعودی دلار تا سطح ۳۹۶۰ تومان، نمادهای این گروه بعضا تا صف فروش پیش رفتند. نمادهای بزرگ فولادی مانند سهام فولاد مبارکه نیز از این هراس در امان نماندند و سهام این شرکت نیز با ادامه حرکت در مسیر نزولی به سطح ۱۹۰ تومان نزدیک شد.
آیا «برجام» باقی می‌ماند؟
صحبت‌های ترامپ طی مدت زمانی که در کاخ سفید مستقر شده است علت اصلی فشار فروش در نمادهای بورسی بود. هراس نسبت به عدم تمدید طرح تعلیق تحریم‌های ایران توسط ترامپ (بر اساس مصوبه کنگره در زمان تصویب برجام، این طرح هر ۹۰ روز یک بار باید به تایید ریاست جمهوری وقت آمریکا برسد) در هفته آینده هراس را میان معامله‌گران بازار سهام تشدید کرد؛ باید توجه کرد این طرح تنها قانون داخلی آمریکا بوده و سایر کشورها را شامل نمی‌شود. کارشناسان سیاسی بین‌المللی در سایت‌های تحلیلی مختلف نکاتی مهمی را بیان می‌کنند که در ادامه به آن اشاره می‌شود.
بسیاری از کارشناسان نسبت تداوم پایبندی آمریکا نسبت به برجام اطمینان دارند. گرچه این افراد به عدم تمدید طرح تعلیق تحریم‌های ایران توسط ترامپ در هفته آینده اشاره می‌کنند اما این موضوع را تنها ژست سیاسی این شخص برای همراهی کنگره و همچنین دیگر اعضای ۱+۵ جهت افزایش فشار بر کشورمان و تغییر مفاد برجام جهت به دست آوردن امتیازات بیشتر عنوان می‌کنند. بر این اساس فرصت ۶۰ روزه کنگره احتمالا در راستای رسیدن به این هدف باشد. کارشناسان به این موضوع اشاره دارند که رئیس جمهور آمریکا بدون نیاز به لغو برجام نیز در شرایط کنونی این اختیار را دارد که تحریم‌های جدید را یک طرفه علیه ایران وضع کند و رفتار کنونی ترامپ تنها به منظور همراه کردن دیگران برای به دست آوردن امتیازات بیشتر از توافقنامه است.
سایر اعضای ۱+۵ به غیر از آمریکا در هفته‌های اخیر بر حفظ برجام تاکید کرده‌اند که این موضوع می‌تواند تا تا حدود زیادی از میزان هراس موجود بکاهد. با این حال همچنان بدعهدی آمریکا و ایجاد قوانین محدودکننده در قبال فعالیت اقتصادی شرکت‌های خارجی در کشورمان، تهدید جدی برای برجام محسوب می‌شود.
احتمالا ترامپ در هفته آینده برجام را امضا نخواهد کرد اما این به معنای پایان کار این توافقنامه نبوده و باید در انتظار تصمیم‌گیری‌های کنگره، دیگر اعضا ۱+۵ و مهم‌تر از همه سیاست کشورمان در خصوص بدعهدی آمریکا باشیم.
سناریوهای برجامی بورس
در ادامه سناریوهای احتمالی که اقتصاد کشورمان و به دنبال آن بازار سهام با درنظر گرفتن وضعیت برجام بررسی می‌شود.
بدترین حالت با کمترین احتمال
گرچه احتمال لغو برجام بسیار اندک است اما بررسی این سناریو بدبینانه نیز لازم به نظر می‌رسد. در بدترین حالت ممکن خروج تمامی متعهدان به برجام و نقض قطعنامه سازمان ملل در این خصوص است. بر این اساس کشورمان بار دیگر به دوران قبل از تحریم‌ها باز می‌گردد. برای آگاهی از اثر این موضوع باید به دستاوردهای برجام و همچنین امیدواری که برجام برای اقتصاد کشورمان داشته توجه کرد.
قرارداد شرکت‌های بزرگ خودرویی با خودروسازان بزرگ کشور، جذب سرمایه‌های خارجی به خصوص در حوزه نفت و گاز، افزایش قابل توجه تولید و فروش نفت توسط کشورمان و بازپس گرفتن سطوح قبل از تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران و در ماه‌های اخیر امیدواری به برقراری ارتباط با بانک‌های بین‌المللی از مواردی است که در کمک به رونق اقتصاد کشورمان موثر بوده است. بار دیگر تاکید می‌شود که لغو کامل برجام و خروج دیگر اعضا ۱+۵ نسبت از این توافقنامه یک سناریو کاملا بدبینانه است اما آغاز بدعهدی توسط آمریکا نگرانی‌هایی را در خصوص پایداری این توافق ایجاد کرده است.
لغو برجام و کاهش صادرات نفت در کنار بازگشت به دوران سخت دسترسی به درآمدهای ارزی کشور می‌تواند با چاشنی هیجان داخلی پس از کاهش دستوری نرخ سود بانکی در ماه‌های اخیر فضا را برای رشد نرخ دلار فراهم کند.
البته بازار ارز طی روزهای اخیر رفتار نسبتا منطقی را در پیش گرفته است و عمده رشدهای اخیر نرخ دلار مطابق با انتظارت در پی افزایش تقاضای فصلی و همچنین دیگر محرک‌های افزایش تقاضای ارز است (گزارش تحلیلی دور و نزدیک دلار در دو بازار را مطالعه کنید). در این خصوص رشد نرخ دلار عاملی مثبت برای شرکت‌های صادرات محور به خصوص کالایی‌ها محسوب می‌شود. البته در این میان لغو برجام بار دیگر مسیر انتقال پول به داخل کشور ناشی از فروش صادراتی را دشوار خواهد ساخت.
ادامه برجام با تداوم کارشکنی آمریکا
گرچه اظهار نظر در خصوص آینده برجام بسیار دشوار است اما در این حالت فرض شده که مطابق با انتظارات فعلی رئیس جمهور آمریکا طرح تعلیق تحریم‌های کشورمان را امضا نکرده و آینده برجام به دست کنگره سپرده شود (در شرایط کنونی حتی مخالفان اصلی امضای برجام توسط اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا نیز خروج کامل از برجام را غیرمحتمل می‌دانند). این حالت بسته به سیاست‌های طرف‌های مختلف و مهم‌تر از همه اتحادیه اروپا مهم است. فشار سنگین آمریکا می‌تواند دل‌سردی سرمایه‌گذاران و طرف‌های خارجی را برای فعالیت در کشورمان به دنبال داشته باشد. در این شرایط باید در انتظار رویدادهای آتی بود. احتمال بی‌توجهی به تحریم‌های احتمالی جدید از سوی آمریکا نیز وجود دارد.
در این حالت گرچه نگرانی‌ها در خصوص برجام ادامه خواهد داشت اما مفاد برجام تا پایبندی سایر کشورها به خصوص اتحادیه اروپا ادامه می‌یابد. این وضعیت با شرایط کنونی تفاوت زیادی نخواهد داشت و در شرایط کنونی نیز کشورمان اجازه استفاده از دلار برای تبادلات ارزی بین‌المللی را نداشته و شرکت‌های آمریکایی نیز اجازه همکاری با طرف ایرانی را ندارند.
بر این اساس احتمالا هیجانات بازار سهام نیز موقتی بوده و در این شرایط باید در انتظار خودنمایی گزارش‌های شرکت‌های بورسی به خصوص گروه فلزات اساسی در نیمه نخست سال بود. رشد نرخ دلار و همچنین ثبات کنونی قیمت کالاها در بازار جهانی فضا را برای رشد سودآوری و به دنبال آن قیمت‌ها در این گروه فراهم آورد.
برای رصد معاملات گروه خودرویی نیز بار دیگر توجه به محرک اصلی رشد قیمت‌های سهام این گروه، یعنی نقدینگی و تدوام رشد ارزش معاملات توجه می‌کنیم. در شرایط کنونی تا تعیین تکلیف نهایی برجام و مشخص شدن مسیر احتمالی پیش رو، کم‌نوسانی نمادهای خودرویی محتمل‌ترین حالت است. ادامه افت نمادهای خودرویی احتمالا با افزایش تقاضا از سوی بازار همراه شود و بازار با خوشبینی که به حفظ برجام حداقل در کوتاه‌مدت دارد احتمالا ریسک ورود به این نمادها را بپذیرد. گرچه نمادهای خودرویی نسبت به پیش از اجرایی شدن برجام به صورت میانگین رشد بیش از ۸۰ درصدی را تجربه کرده‌اند و عمده رشدهای باقی‌مانده در این گروه با خوشبینی به اثر مثبت همکاری‌های بین‌المللی در وضعیت بنیادی این شرکت‌ها باشد.
خوشبینانه و بازگشت سریع از مسیر نزولی
در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن عدم کارشکنی ترامپ در برجام و ادامه شرایط کنونی بدون ایجاد شوک است. در این میان مواردی مانند احتمال خارج کردن برجام از کنترل رئیس جمهوری آمریکا توسط کنگره مطرح می‌شود (عدم نیاز به تمدید ۹۰ روزه طرح تعلیق تحریم‌های ایران توسط ریاست جمهوری آمریکا). در این شرایط احتمالا شوک‌های منفی ناشی از ریسک‌های سیستماتیک که در معاملات دیروز مشاهده شد احتمالا محرک جهش مقطعی قیمت‌ها باشند.
البته به نقل از منابع خبری بین‌المللی احتمال خروج ترامپ از برجام و واگذاری تصمیم‌گیری در خصوص برجام به کنگره آمریکا بالا به نظر می‌رسد.
پیشبینی سخت معاملات امروز سهام
در معاملات امروز سهام احتمال ادامه فشار و هیجان در سمت فروش سهام همچنان وجود دارد. با این حال روند معاملات دیروز مانند عدم افت قابل توجه ارزش معاملات نسبت به هفته‌های گذشته و عدم تشکیل صف‌های فروش با وجود عرضه سنگین در نمادهای مختلف احتمال بازگشت سهام به مسیر کم‌نوسان را پررنگ می‌سازد. در این میان رشدهای اخیر قیمت‌ها در بازار جهانی، رشد نرخ دلار، انتظار برای گزارش‌های درخشان شرکت‌ها به خصوص گروه فلزی و معدنی در نیمه نخست سال (اواخر همین ماه منتشر می‌شود) و عملکرد مثبت شرکت‌ها در مهرماه می‌تواند محرک‌های رشد قیمت سهام باشد. در این شرایط احتیاط و عدم شتاب‌زدگی در سمت خرید تا تعیین تکلیف برجام شاید محتمل‌ترین حالت باشد. بار دیگر تاکید می‌شود چرخش نگاه بازار به سمت عوامل بنیادی و کاهش توجه به ریسک سیستماتیک می‌تواند فضا را برای چرخش قیمتی سهام در برخی از گروه‌ها به خصوص فلزات اساسی فراهم کند. با همه این‌ها باید به این موضوع توجه کرد که در مواجهه با یک ریسک سیستماتیک بسیاری از اتفاقات برخلاف انتظارات خواهد بود.
