امروز نیز مطابق با رویه چند هفته اخیر دلار در میانه کانال ۱۱ هزار تومان معامله می‌شود. همچنان یکی از بزرگترین دغدغه‌های فعالان اقتصادی احتمال ادامه ثبات بازار ارز است. این موضوع در حالی‌که در میانه ماه اول پاییز هستیم نیز توجه بیشتری را جلب کرده است. طی ۵ سال گذشته نرخ ارز از ابتدای شهریور تا ۱۵ مهر به بهانه شکل‌گیری تقاضای پاییز و تقاضای پایان سال میلادی رشد داشته است اما این رویه در سال ۹۸ تکرار نشده است. در این شرایط بررسی آمار درآمد ارزی کشور و همچنین متغیرهای پولی اثرگذار نیز جالب توجه است.
دنیای بورس-سلیمان کرمی: آیا مسیر کم‌نوسان دلار ادامه می‌یابد؟ دلار به عنوان نماگری برای جهت‌گیری انتظارات تورمی در یک سال و نیم گذشته عمل کرده است، بر این اساس سوال نخست را می‌توان این گونه بیان کرد که آیا می‌توان به آرامش ادامه‌دار اقتصاد کشور امیدوار بود؟
در گزارش‌های گذشته به علل احتمال ادامه‌دار بودن مسیر کم‌نوسان دلار اشاره شد. از سوی دیگر در شرایطی که دلار به دنبال سیگنال‌های سیاسی مسیر نزولی را به کانال ۱۰ هزار در پیش گرفت بر این موضوع تاکید شد که سطوح پایین‌تر از ۱۱ هزار تومان نرخ دلار بدون حصول نتیجه مشخص سیاسی یا تغییرات شگرف در اقتصاد کشور چندان پایدار نیست. از سوی دیگر به این موضوع اشاره شده بود که با وجود ریسک‌های کلان حاکم بر اقتصاد کشور و تحریم‌های سنگین اما نمی‌توان واقعیت‌های اقتصادی را کنار گذاشت و به نرخ‌های توهمی دل خوش کرد. با این حال عنوان شد که شرط ثبات ارز و اقتصاد به رویه سیاست‌گذاری وابسته است. به ریسک کسری بودجه دولت و احتمال افزایش استقراض از بانک مرکزی و به دنبال آن پمپاژ پول قدرتمند در اقتصاد کشور اشاره شده بود. در چنین شرایطی مروری بر آخرین اخبار اثرگذار جالب توجه خواهد بود که می‌تواند در تعیین مسیر نرخ دلار موثر باشد. باید توجه داشت که این اخبار و تحلیل‌ها ممکن است با اتفاقات ناگهانی کاملا بی‌اعتبار شوند.
دلار و بودجه
بودجه دولت یکی از مسائل مهم و اثرگذار بر اقتصاد کشور است که هر چه به پایان سال نزدیک شویم توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند. به صورت مشخص دولت در تامین بودجه مورد نیاز برای سپری کردن امور با مشکل مواجه است. اصلاحیه بودجه ۹۸ نیز با کاهش حدود ۶۰ هزار میلیارد تومانی منابع و مخارج همراه بود تا بتواند به حساب خود در نبود نفت کنترل نسبی را بر شرایط داشته باشد. در شرایط کنونی مباحث پیرامون بودجه داغ است و بعضا اخباری از جبران کسری بودجه از راه‌های متفاوت منتشر می‌شود. ۱۰ راه‌کار برای جبران کسری بودجه در سال ۹۹ مطرح است که در قالب بودجه بدون نفت ارائه شده است. در گزارش با عنوان نوسان بازارها با سناریو بودجه بدون نفت به این موارد اشاه شد. به صورت کلی اصلاح اقتصادی مانند حذف یارانه‌های انرژی می‌تواند چشم‌انداز ثبات را در اقتصاد کشور تقویت کند و از سوی دیگر ادامه حرکت در مسیر سیاست‌های اشتباه و ملاحظه‌کاری‌های سیاسی سیگنال هشدار برای آینده است.
بر این اساس اخبار پیرامون بودجه را باید دنبال کرد. به صورت کلی می‌توان گفت اخباری که تصمیمات سخت به همراه دارد مانند اصلاح قیمتی بنزین یا گاز و برق می‌تواند پشتوانه ثبات را در اقتصاد کشور تقویت کند. منظور از «تصمیم سخت» نیز به تصمیم‌گیری‌های دولت و مجلس بازمی‌گردد که با ملاحظات سیاسی ممکن است با این موارد مخالفت کنند؛ نتیجه چنین تصمیمات پوپولیستی نیز برای کشور مشخص است.
ریشه‌یابی افت صادرات در نیمه اول ۹۸
افت درآمدهای ارزی حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی یکی از موارد نگران‌کننده در شرایط کنونی است. در شرایطی که آمار دقیقی از فروش نفت در دست نیست اگر بنا باشد به صورت واضح شاهد کاهش درآمدهای ارزی کشور باشیم و تلاشی برای بهبود آن انجام نشود احتمال کسری عرضه ارز و رشد نرخ به منظور تعدیل قیمت‌ها وجود دارد. هر دلار در شرایط کنونی که دست اقتصاد کشور از درآمدهای نفتی کوتاه‌تر از همیشه است اهمیت بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرده است. بیان این مطلب به معنای وضعیت هشدار منابع ارزی نیست و دقیقا در حالت عکس مدیران اقتصادی بر وضعیت مناسب ذخایر ارزی اشاره می‌کنند با این حال افت ارزش صادرات غیرنفتی در شرایط کنونی می‌تواند نگران‌کننده باشد.
با این حال نگاهی به آمار صادرات غیرنفتی وضعیت متفاوتی را نشان می‌دهد. نکته جالب توجه که لازم است مورد توجه قرار گیرد این‌که وزن صادرات غیرنفتی کشور بر اساس اظهارنامه‌های صادرکنندگان (نتیجه این اظهارنامه‌ها گزارش مقدماتی گمرک است) رشد حدود ۲۴ درصدی را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد. با این حال ارزش صادرات نیمه نخست امسال در مقایسه با نیمه نخست ۹۷ افت ۱۰ درصدی را تجربه کرده است. بر این اساس افت میانگین قیمت فروش صادراتی کالاهای غیرنفتی را شاهد هستیم. دلایل متفاوتی را می‌توان در خصوص علل افت قیمت محصولات مطرح کرد. نخست این‌که قیمت محصولات پتروشیمی در بازار جهانی افت قابل توجهی را در نیمه نخست سال جاری نسبت به سال گذشته تجربه کردند. افت برخی از محصولات به بیش از ۲۰ درصد نیز می‌رسد. باید توجه داشت که در سال گذشته بیش از ۳۰ درصد درآمد ارزی کشور را پتروشیمی‌ها تامین کرده‌اند و بر این اساس افت قیمت محصولات پتروشیمی اثر محسوسی در این خصوص دارد. با این حال افزایش تناژ صادراتی قابل توجه است که می‌تواند نشان از افزایش میزان صادرات کالاهای مختلف باشد که میانگین قیمتی کمتری نسبت به سبد صادراتی معمول کشور داشته‌اند با این حال باید گفت سناریو افت قیمت محصولات صادراتی مانند پتروشیمی و همچنین مشکلات صادراتی این بخش نقش مهم‌تری را ایفا کرده است.
نکته دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد این‌که ارزش صادرات در نیمه نخست ۹۸ نسبت به نیمه نخست سال گذشته افت حدود ۱۰ را نشان می‌دهد با این حال این عدد با ارزش صادرات نیمه نخست ۹۶ برابری می‌کند. علت این موضوع نیز به رشد صادرات در نیمه نخست سال گذشته در مواجهه با موعد تحریم‌ها بازمی‌گردد. بر این اساس آمار نیمه دوم از درآمدهای غیرنفتی نقش مهم‌تری را در برآورد صادرات خواهد داشت. هر عاملی که مانعی در برابر صادرات کالای غیرنفتی باشد سیگنالی برای صعود دلار است و این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد.
نکته پایانی که در قبال آمار صادرات گمرک لازم است مورد توجه قرار گیرد توجه به سبد صادراتی کشور است. در نیمه نخست ۹۷ حدود ۲٫۴ میلیارد دلار (معادل ده درصد صادراتی غیرنفتی) از درآمد صادراتی کشور به میعانات اختصاص داشته است. در نیمه نخست سال ۹۶ نیز سهم میعانات گازی از کل درآمد ارزی بیش از ۱۶ درصد بوده است. مکانیزم صادراتی نفت و میعانات تا حدود زیادی یکسان است و در شرایط افت صادرات نفت باید افت محسوس صادرات میعانات را نیز انتظار داشت بر این اساس این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که احتمالا با وجود افت محسوس صادرات میعانات در نیمه نخست ۹۸، میزان صادرات کشور با دوره مشابه سال ۹۶ برابری می‌کند. آمار دقیقی از این موضوع در دست نیست اما این می‌تواند نتیجه افزایش تنوع کالایی در سبد صادراتی کشور باشد که در نتیجه رشد نرخ ارز، صادرات توجیه بیشتری پیدا کرده است.
در ماه‌های آینده اخبار پیرامون درآمد ارزی کشور در بخش نفت یا غیرنفتی باید دنبال شود. یافتن آمار دقیق بسیار دشوار است اما نوسان شدید این آمار می‌تواند سیگنالی برای جهت‌گیری نرخ دلار باشد. به منظور تعیین مسیر آتی دلار باید در انتظار اخبار بودجه و همچنین ادامه رصد اخبار حوزه صادرات بود. در شرایطی که انتخابات پایان سال را پیش رو داریم و همچنین اگر اصلاحات اقتصادی و بودجه‌ای مورد نظر انجام شده و آمار صادرات غیرنفتی نیز دچار ضعف نشود می‌توان به ثبات ادامه‌دار دلار با احتمال بالاتری امیدوار بود. همچنان باید گفت موارد بالا تنها بخشی از موارد اثرگذار بر بازار ارز است و سایر موارد نیز باید مورد توجه قرار گیرند.
