چندیست در برخی از گروهها و کانالهای بورسی، مقایسه ارزش بازار سهام بورسی در سال ۸۲ (حباب بزرگ بورس تهران) و ارزش فعلی به عنوان فاکتور ارزندگی برای معرفی سهام ارائه میشود. در این مقایسهها بدون توجه به حرکتهای بدون منطق قیمتی در مورد سهام در دوران اوجگیری هیجان، ملاک تصمیمگیری سرمایهگذاران و نقطه ارزش واقعی شرکتها تلویحا اوج ارزش تاریخی آنها محاسبه میشود. در این گزارش سعی بر این داریم تا با ارائه توضیحاتی این ادعای سست را بیشتر بشکافیم.
دنیای بورس: در سال ۸۲ شاهد یکی از بزرگترین حبابهای تاریخ بورس تهران بودیم. ارزش سهام برخی شرکتها به راحتی تا ۱۰-۱۵ برابر شد و موج ورود نقدینگی با توجه به ساختارهای دست و پا گیر ورود به سهام و به روز نبودن ساختار قیمتگذاری و در دسترس نبودن زیرساخت معاملات برخط، بعضا اعداد مافوق تصوری را برای ارزش بازار سهام شرکتها به ثبت میرساند. مشتریان خرید سهام از طریق ثبت سفارشات به صورت حضوری و در موارد خاص تلفنی، با کارگزاریها در تماس بودند و عطش ورود به سهام و عدم دسترسی مستقیم سرمایهگذاران به معاملات شخصی، معاملهگران خرد را در موضع ضعف شدیدی قرار میداد. برای خرید سهام در دوران رونق و هیجان، سفارشات به صورت کتبی یا تلفنی به کارگزاریها ارسال میشد و در صف خرید با محدودههای فراوان قرار میگرفت. از آنجایی که در دوره یاد شده خریدار در موضع ضعف و هیجان شدید قرار داشت، سفارشهای خرید به صورت آزاد و تا وقتی که فرصت ورود به سهام برای کارگزار فراهم شود، اختیارات را به طور تمام و کمال در محدوده قدرت کارگزار قرار میداد و بعضا خرید یک سهم روزهای متمادی به تعویق میافتاد و در قیمتهای بسیار بالاتر محقق میشد. در چنین شرایطی و با توجه به در دسترس نبودن امکانات تبادل نظر و انتشار به موقع اخبار و اتفاقات شرکتها، شاخص بورس تهران یکی از بزرگترین جهشهای تاریخی خود را تجربه کرد. دادههای تاریخی موجود از سال ۷۶ تاکنون نشان میدهد که بزرگترین رشد سالانه شاخص کل در بازه ۲۲ ساله مربوط به سال ۸۲ بودهاست. شاخص کل در بازاری که تعداد نمادهای آن بسیار محدودتر از مختصات فعلی بازار سهام بود، رشد ۱۲۴٫۸ درصدی را در سال ۸۲ به ثبت رساند.
در خصوص وضعیت سفارشگیری، سفارشگذاری و محدودیتهای ساختاری مربوط به آن دوره توضیحاتی ارائه شد. در ادامه به بررسی ارزش بازار برخی از نمادهای بورسی در اوج سال ۸۲ خواهیم پرداخت.
سایپا
یکی از نمادهای مورد توجه اهالی بازار سهام در آن روزهای، نماد «سایپا» بود. این نماد در اوج ارزش خود در سال ۸۲ به رقم خیره کننده ۲۸ هزار و ۶۷۰ میلیارد تومان رسید. ارزش هر سهم این شرکت در اوج سال ۸۲ به عدد ۲۸۰۰ تومان رسید. با توجه به نرخ دلار ۸۰۰ تومانی در آن سال، معادل ارزش دلاری شرکت سایپا در بورس تهران در آن سال به ۳۵٫۸ میلیارد دلار رسیده بود. برای روشنتر شدن میزان حباب موجود در ارزشگذاری آن روزهای شرکت سایپا، نگاهی به ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۰۳ (معادل سال ۸۲ شمسی) میاندازیم. ارزش دلاری GDP ایران در آن سال چیزی در حدود ۱۷۵ میلیارد دلار بودهاست. مقایسه این دو عدد نشان میدهد که ارزش بازار سهام سایپا در سال ۸۲ بیش از ۲۰ درصدی تولید ناخالص داخلی را شامل میشود و همین قیاس ساده نشان از کیفیت ابرحباب تشکیل شده در بورس تهران در آن سالها میدهد. حبابی که طی سالهای بعد به شدت تخلیه شد و بسیاری از سرمایهگذاران آن دوران را به ورشکستگی و از دست رفتن سرمایه رهنمون ساخت.
سیمان شاهرود
ارزش بازار سیمان شاهرود با تولید ۱۹ میلیارد تومانی (۲۳٫۷ میلیون دلاری) در آن روزها به ۱۴۲۰ میلیارد تومان (۱٫۷ میلیارد دلار) رسیده بود. یعنی ارزش بازار شرکت ۶۰ برابر ارزش فروش شرکت بود. با توجه به سود ۱۱٫۸ میلیارد تومانی شرکت در پایان سال ۸۲، نسبت P/E این سهم در آن روزها به رقم غیر قابل باور ۱۲۰ رسید که اوج رفتار هیجانی بازار در خرید سهام را منعکس میکند.
صنعتی دریایی ایران
سهامداران بورسی قدیمی، خاطرههای تلخ و شیرینی از «خصدرا» در ذهن خود دارند. هرچند سودهای بسیار خوب و رشد بیش از ۱۰ برابری قیمت سهم صدرا در سالهای ۸۱ و ۸۲ را شاهد بودیم، اما بسیاری پس از ورود به سهام صنعتی دریایی ایران در سال ۸۲ متحمل ورشکستگیهای جبران ناپذیری شدند. ارزش بازار این شرکت در سال ۸۲ به رقم ۹۵۵٫۶ میلیارد تومان (۱٫۲ میلیارد دلار) رسید. سود خالص هر سهم این شرکت در آن سالها که اوج شکوفایی این شرکت به شمار میآمد، به رقم ۶۰ میلیارد تومان نزدیک بود. که در همان دوران نسبت P/E بیش از ۱۵ واحدی را نشان میداد. طی سالهای بعد این شرکت با توجه به مشکلات تحریمی و مسائل متعدد دیگر مواجه شد و از تابلوی بورس اخراج و به بازار پایه فرستاده شد. زیان خالص شرکت در سال ۹۰ به رقم ۲۱۸ میلیارد تومان رسید. این زیان خالص در سال ۹۲ تقریبا ۲ برابر شد و به رقم ۴۱۴ میلیارد تومان رسید. هرچند طی سالهای بعد با توجه به افزایش سطح فعالیتهای شرکت شاهد کاهش زیان سالانه بودیم اما زیان انباشته ۱۰۰۰ میلیارد تومانی «خصدرا» در پایان سال ۹۷ هنوز پابرجاست. این شرکت اگرچه دارای اهرم بالای سودآوری در صورت تداوم و بهبود فعالیتهای خود است اما ارزش فعلی ۳۳۰۰ میلیارد تومانی آن هنوز فاصله زیادی با پر کردن گپ سودآوری دارد و در حال حاضر موضوع افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی داراییها به عنوان اصلیترین محرک رشد قیمت این سهم عمل میکند.